GIDRODINAMIK QARSHILIK — suyuqlik (gaz)ning jism harakatiga yoki quvur devorining oqayotgan suyuqlikka (gazga) qarshiligi. Gidrodinamik qarshilik bosim va ishqalanish kuchi taʼsirida hosil boʻladi. Jism harakatlanmay turganda suyuqlik (gaz) oqsa yoki jism harakatsiz muhit (suyuqlik yoki gaz)da harakatlansa, Gidrodinamik qarshilik jismga taʼsir qilayotgan barcha kuchlar bosh vektori proyeksiyasiga teng boʻladi va x bilan belgilanadiyu Uchish apparatlarining … Читать далее
BIHAR — Hindistonning shim. sharqidagi shtat. Nepal bilan chegaradosh. Mayd. 174 ming km2. Aholisi 86,3 mln. kishi (1990-y. lar oʻrtalari). Maʼmuriy markazi — Patna sh. B. ning shim. qismi HindGang tekisligida, jan. esa ChxotaNagpur togʻligining sharqiy qismida (1000 m dan baland) joylashgan. Iqlimi tropik, musson iqpim. Qishi quruq, yozi seryogʻin. Oʻrtacha yillik yogin 1000 mm. … Читать далее
GIDROELEKTR STANSIYA (GES) – suv oqimining energiyasini gidravlik turbinalar yordamida elektr energiyasiga aylantirib beradigan gidrotexnika inshootlari va energetika jihozlari majmui. Gidrotexnika inshootlari toʻgʻon yonidagi, derivatsion va aralash turlarga boʻlinadi. Toʻgʻon yonidagi GESlarda toʻgʻon yordamida suv sathi koʻtarilib, kerakli bosim hosil qilinadi. GES binosi 3 xil joylashtiriladi: 1) toʻgʻon yonida; 2) toʻgʻondan chetrokda; 3) toʻgʻondan pastda, … Читать далее
GIDRAVLIK SAKRASH — ochiq oʻzanda oqayotgan suv sathining keskin (sakrab) koʻtarilib ketish hodisasi. Odatda suv oqimini gidrotexnika inshooti (mas, toʻgʻon) teshigidan oʻtkazish paytida yuz beradi. Teshikdan bosim ostida zarb bilan toʻlqinlanib chiqayotgan suv tinch oqish holatiga oʻtayotganda kuzatiladi. Dastlab suv sirtida paydo boʻlgan oʻrkachlar ichida havoga toʻyingan suv murakkab aylanma harakatda boʻladi, suv sathi keskin … Читать далее
YER RESURSLARI — xalq xoʻjaligi ehtiyojlari uchun foydalanish mumkin boʻlgan yerlar. Oʻzbekistonda Yer resurslari tarkibiga foydalanib kelinayotgan yerlar va istiqbolda foydalanish mumkin bulgan yerlar kiradi (jadvalga q.). Ye. r. maydoni va sifati jihatidan baholanadi. Yer resurslaridan foydalanish darajasini tahlil (q. Yerdan foydalanish tahlili) etish va ularning samaradorligini aniqlash natijasida yer maydoni birligiga toʻgʻri keladigan yalpi … Читать далее
GʻISHTBAND — 12-a. gidrotexnika inshooti — suv omborining tosh toʻgʻoni qoldigʻi. Samarqand viloyati Kat-taqoʻrgʻon tumanidagi Jom qishlogʻi yaqinidan topib tekshirilgan. Bu in-shoot aholi oʻrtasida Gʻishtband (gʻishtdan qurilgan toʻgʻon) nomi bilan yuritilib, Zarafshon togʻ tizmalarining gʻarbiy etaklaridan oqib tushadigan Omondarasoyda qurilgan. U yoʻnilgan togʻ toshlari va suvga chidamli maxsus qurilish qorishmasi bilan ishlangan. Inshoot soyning engtor … Читать далее
BYEF (frans. bief) — suv havzasi, daryo yoki kanalning gidrotexnika inshootlari (toʻgʻon, shlyuz, GES va b.)ga tutashgan qismi. Yuqorigi (oqim boʻyicha gidrotexnika inshootlaridan yuqorida joylashgan) va pastki (gidrotexnika inshootlaridan pastda joylashgan) xillari boʻladi. Bir yoki bir necha gidrotexnika inshootidan hosil boʻlgan suv tizimining suvayirgʻichida yoki ochiq suv oqimida joylashgan Byef mu s taqil Byef deyiladi. … Читать далее
VARD (sugʻdiycha — buta, shox-shabba) — dare oʻzanlari va ulardan boshlangan yi-rik tarmoqlar oqimini toʻsib, kanallarga suv chiqarishda foydalaniladigan shox-shabba oʻrami. Vard atamasi Xorazmda «navard», Zarafshon vodiysida «navola», Fargʻona vodiysida «oʻluk», Chirchiq hamda Sirdaryo vohalarida esa «qorabura» shakllarida talaffuz etiladi. Bu atamalar «shox-shabba oʻrami» maʼnosini anglatib, ulardan suv xoʻjaligida qadimdan keng foydalanib kelingan. Vardlar, orasi … Читать далее
BUNA — dengiz, kanal qirgʻoqlari yoki gidrotexnika inshootlarini suv yuvib ketishidan saqlash va suv oqimini rostlab turish uchun xizmat qiladigan mustahkamlash inshooti. Buna uchun tuproq, tosh, beton, gabion, shoxshabba va b. materiallar ishlatiladi. Buna qirgʻoqqa tik yoki biror burchak ostida oʻrnatiladi. Tub Bunalar qirgʻoqsagi inshootlar (dambalar, kanal devorlari va b.) tubini suv yuvib ketishidan asraydi. … Читать далее