KATTAQOʻRGʻON TUMANI — Samarqand viloyatidagi tuman. 1926-y. 28 sen-t. da tashkil etilgan. Shim. dan viloyatning Ishtixon, Jan.-sharkdan Nurobod, gʻarbdan Narpay, sharqdan Pastdargʻom, shim.-gʻarbdan Navoiy viloyatining Xatirchi tumanlari bilan chegaradosh. Mayd. 1,47 ming km2. Aholisi 189 ming kishi (2002). Tumanda 2 shaharcha (Suv Ombori, Payshanba) va 11 qishloq fuqarolar yigʻini (Girdiqoʻrgʻon, Durbesh, Kattakoʻrpa, Kattaming, Ki^ikmindon, Jumaboy, Moybuloq, Omonboy, Saroyqoʻrgʻon, Yangiqoʻrgʻoncha, Qoʻshtepa) bor. Markazi Payshanba shaharchasi.
Tabiati. Relyefi, asosan, yassi tekislikdan iborat boʻlib sharqdan gʻarbga nishab, Oʻrtacha bal. 450 m. Shim. chegarasi boʻylab Qoradaryo, jan. chegarasi boʻylab Oqdaryo kanali oqib oʻtadi. Ikki daryodan chiqarilgan Miyonkol, Shavat, Toss, Narpay ariklari asosiy sugʻorish manbaidir. Tuman hududida barpo etilgan Kattaqoʻrgʻon suv ombori («Kattaqoʻrgʻon dengizi»)ning xoʻjalikdagi ahamiyati katta. «Kattaqoʻrgʻon dengizi»da baliqchilik xoʻjaligi tashkil etilgan. Iqlimi kontinental. Yozi issiq, quruq, qishi moʻtadil sovuq. Yillik oʻrtacha t-ra 13°, yanv. da —1,9°, iyulda 29,1°. Maksimal t-ra 44°, minimal t-ra —35°. Kuzda dastlabki sovuqlar okt. ning birinchi oʻn kunligidan boshlanadi. Sovuq boʻlmaydigan davr 177 kun. Jan.-sharqiy va sharqiy shamollar esib turadi. Yillik oʻrtacha yogʻin miqdori 282 mm. Yogʻinning koʻp qismi bahor va qishda yogʻadi. Baʼzan qattiq jala quyadi. Tuproqlari och tusli, oddiy yoki tipik boʻz tuproq boʻlib, azaldan sugʻorib kelingan. Yovvoyi oʻsimliklardan kampirchopon, eshakmiya, gʻumay, semizoʻt, shoʻra, ituzum, chitir, oqquray, karrak, yantoq, yalpiz, naʼmatak, chirmovuq va b. oʻsadi. Yovvoyi hayvonlardan boʻri, tulki, quyon, chiyaboʻri, jayran, jayra; qushlardan soʻfitoʻrgʻay, qirgʻovul, loyxoʻrak, chumchuq, chugʻurchiq, zargʻaldoq, tustovuq, oʻrdak, mayna, sudraluvchilardan gekkon kaltakesagi, toshbaqa, sariq ilon, echkemar, kemiruvchilardan koʻrsichqon, kichik qoʻshoyoq, qumsichqon, kalamush, sichqon, yumronqoziq, qunduz va b. uchraydi.
Aholisi, asosan, oʻzbeklar; shuningdek, tojik, rus, tatar, qozoq, koreys, arman va b. millat vakillari ham yashaydi. Aholining oʻrtacha zichligi 1 km2 ga 128,6 kishi (2002). Shaharliklar 25,6 ming kishi, qishloq aholisi 163,4 ming kishi (2002).
Tuman xoʻjaligi, asosan, q. x. ga ixtisoslashgan. Sanoat, qurilish, transport, aloqa korxonalari bor. Shirkat xoʻjaliklari paxtachilik, bogʻdorchilik, sabzavotchilik, gʻallachilik, polizchilik, tokchilik, chorvachilik bilan shugʻullanadi. Tumanda qoʻshma korxona, kichik korxona, aksiyadorlik jamiyatlari, xususiy, shirkat korxonalari mavjud. Hunarmandchilik, qandolatchilik va b. rivojlangan.
Tuman hududi orqali Nukus, Urganch, Buxoro, Navoiy sh. laridan Toshkentga qatnovchi avtobuslar oʻtadi. Kattaqoʻrgʻon tumani markazidan viloyat ichidagi yoʻnalishlar boʻyicha avtobuslar qatnovi yoʻlga qoʻyilgan.
Q. x. ning yetakchi tarmogʻi — paxtachilik. Q. x. da sugʻoriladigan yerlar 25 ming 978 ga, shu jumladan, 13400 ga yerga paxta, 8918 ga yerga gʻalla ekiladi, shuningdek, sholi, beda, poliz, sabzavot ham yetkaziladi. 22 ming ga yerda oʻrmon xoʻjaligi joylashgan, 100 gaterakzor. Kattaqoʻrgʻon tumanida 22 shirkat xoʻjaligi, 343 dehqon-fermer xoʻjaligi bor. Shulardan, «Kattaqoʻrgʻon» parrandachilik aksiyadorlik jamiyati, «Oriyon» parrandachili k fermer xoʻjaliklari unumli ishlamokda. Tuman shirkat va shaxsiy xoʻjaliklarida 55 ming 766 qoramol, 30 ming 826 qoʻy va echki, 389 ming 625 parranda boqiladi (2002). 2001/2002 oʻquv yilida tumanda 97 umumiy taʼlim maktabi boʻlib, qariyb 50 ming oʻquvchi taʼlim oldi. Shuningdek, kasb-hunar maktabi, litseyi, kolleji, musiqa maktablari faoliyat koʻrsatadi. 58 kutubxona, 23 madaniyat uyi, 3 muzey mavjud.
560 oʻrinli kasalxona va b. tibbiy muassasalarda 198 vrach, 828 oʻrta maʼlumotli tibbiy xodim ishlaydi.
«Kattaqoʻrgʻon haqiqati» tuman gaz. 1931-y. dan chiqadi.
KATTAFOP — Chilustun togʻ tizmasining shim. yon bagʻrida (Andijon viloyati Xoʻjaobod tumani), 1025 m balandlikda joylashgan. Devon davriga mansub ohaktoshlarda hosil boʻlgan. Gʻorning ravoqsimon shakldagi ikkita kirish qismidan katta xonagʻa oʻtiladi. Bu xonaning toʻrida bir qancha yoʻlaklar va kichik xonalar (uz. 8 m, eni 2 m) bor. Gʻorning kirish qismidan to oxirigacha saqni koʻtarilib boradi, gil, tosh parchalari bilan qoplangan. Gʻorning umumiy uz. 70 m ga yaqin, mayd. 238 m2, hajmi 1824 m3. Gʻorda yovvoyi kaptarlar va koʻrshapalaklar yashaydi.