POMIR-FARGʻONA KOMPLEKS EKSPEDITSIYASI — sobiq SSSR FA tomonidan tashkil etilib, 1950—52 y. lari faoliyat koʻrsatgan. A. N. Bernshtam rahbarligida tuzilgan bu ekspeditsiya oʻz oldiga Oʻrta Osiyo arxeologiyasi va etnografiyasini oʻrganishni asosiy vazifa qilib olgan. Ekspeditsiya aʼzolari qadimdan yashab oʻtgan oʻtroq dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullangan aholi madaniyati, tarixiga doyr muhim kashfiyotlar qildilar. Jumladan, qad. Oʻrta Osiyo ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotida 2 xoʻjalik yuritish usuli (dehqonchilik va chorvachilik) boʻlganini arxeologik faktlar bilan isbotladilar. Ayrim koʻchmanchi xalqlar qad. tarixini oʻrganish aynan shu ekspeditsiya aʼzolari tomonidan boshlangan. Bu ekspeditsiya davriy jihatdan ham, hududiy tomondan ham keng qamrovli ish olib bordi, jumladan, Tyanshan, Pomir, Olay, Fargʻona kabi yirik geografik nuqtalarda ilk bor arxeologik va etnografik tadqiqotlar oʻtkazdi. Ayniqsa, qad. Fargʻona tari-xida maʼlum boʻlmagan jez va ilk te-mir davri (mil. av. 2-ming yillikning oxirgi choragi — 1-ming yillikning 1yarmi) arxeologik yodgorliklarining ochilishi muhimdir. Bularga Chuyet sh. yaqinidagi Buonamozor, Andijon viloyati, Jalolquduq tumanidagi Dalvarzin, Andijon viloyati Izboskan tumanidagi Eylaton (mil. av. 6—3-a. lar), Marhamat sh. yaqinidagi Ming-tepa (mil. av. 4 — mil. 3—4-a. lar) kabi arxeologik yodgorliklar kiradi. Bu yodgorliklar Oʻrta Osiyo tarixida mu-him ahamiyatga ega.
Ad.: BernshtamA. N., Istoriko-arxeologicheskiye ocherki Sentralnogo TyanShanya i Pamiroalaya, vыp. 26, M. —L., 1952.
Boqijon Matboboyev.