DUNGANLAR (oʻzlarini laoxueyxuey yoki chjunyuanjin deb ataydilar) — Markaziy Osiyoda yashaydigan xalq. Umumiy soni 70 ming kishi atrofida (1990-y. lar oʻrtalari). Qozogʻiston, Qirgʻiziston, qisman Oʻzbekistonda yashaydi. Dungan tilida gaplashadi. D. Xitoydagi xuey xalqi bilan etnogenetik jihatdan birdir. Dunganlar rus grafikasiga asoslangan oʻz yozuviga ega. Islomning sunna va shia mazhablariga eʼtiqod qilishadi. Dunganlar ajdodlarining kelib chiqishi … Читать далее
YUAN SHIKAY (1859.16.9, Syanchen uyezdi, Xenan viloyati — 1916.6.6, Pekin) — Xitoy harbiy va siyosat arbobi. 1885—94 yillarda Koreyada noib. 90-y. larning 2-yarmida beyyan (shimol) armiyasida korpus komandiri. 1898 yil Kan Yuveyning islohotchilik harakatiga qoʻshilgan, lekin tez orada ularga xiyonat qilgan. 1899—1901-yillarda Shandun viloyati gubernatori lavozimida Ixetuan qoʻzgʻolonini bostirishda faol qatnashgan. 1901—08 yillarda poytaxt Chjili … Читать далее
OYROTLAR (moʻgʻulcha — birlik, ittifoqdosh, yaqinlik, qoʻshnichilik, oʻrmonzorda yashovchilar) — gʻarbiy moʻgʻullar tarkibiga kirgan choʻros, derbet, xoʻshout va targʻaut kabi 4 ulus, yaʼni qabilalar ittifoqining umumiy nomi. Oyrotlarni «derben oyrot» («toʻrt oyrot») deb ham atashgan. Turkiy xalqlar Oyrotlarni «qalmoq» deb atagan. Oyrotlarning umumiy soni haqida aniq maʼlumot yoʻq. Oyrotlar ilk bor 1204-y. ga oid manbalarda … Читать далее
NYANXAO (xitoycha) — Xitoyda yil hisobi shakllaridan biri, imperator xukmronligi «shiori». Mil. av. 141-y. oxiri —140-y. boshidajoriy qilingan. Mil. 536-y. yil hisobining bu shakli Koreyada (koreyscha — nyonko), 644-y. — Vyetnamda (vyetnamcha — namxao), 645-y. — Yaponiyada (yaponcha — nengo) pay-do boʻlgan. Nyanxao baʼzan bir imperator xukmronligi davrida bir necha bor oʻzgargan, zero shiorning almashtirilishi … Читать далее
INGLIZ-XITOY URUSHI (1840 — 42) , birinchi «afyun» urushi — Angliyaning Xitoyga qarshi bosqinchilik urushi. Angliya Xitoyni oʻziga qaram, yarim mustamlaka yoki mustamlaka mamlakatga aylantirish maqsadida boshlagan. Angliya hukumati oʻz tovarlari, ayniqsa afyun uchun Xitoy bo-zorlarini ochish yoʻlidagi diplomatik xattiharakatlari muvaffaqiyatsizlikka uchragach (1792—93 y. lardagi Ma-kartney missiyasi, 1816-y. dagi Amxerst missiyasi), inglizlar zoʻravonlik yoʻliga oʻtganlar. … Читать далее
INGLIZ-FRANSUZ-XITOY URUSHI (1856—60) , ikkinchi «afyun» urushi — Angliya va Fransiya tomonidan Xitoyga qarshi uyushtirilgan bosqinchilik urushi. Angliya va Fransiya oʻz tovarlarini Xitoyning ichki viloyatlariga erkin kirib borishiga erishish, daryo portlarini xorijiy savdo uchun ochishga harakat qilganlar; Angliya va Fransiya Pekinda oʻz diplomatik vakolatxonalarini taʼsis etish, erkin missionerlik faoliyati yurgizish talabini qoʻyishgan. 1856-y. okt. da … Читать далее
QASHQAR, Qoshgʻar (Xitoy manbalarida Kashi, Kashiger) — XXRning gʻarbiy qismidagi shahar. SinszyanUygʻur muxtor r-ni (Sharqiy Turkiston)da, Tarim vohasining shim. gʻarbida Qizilsuv daryosi sohilida joylashgan. Mazkur toponim «qosh toshi (nefrit) koni» degan maʼnoni anglatadi. Aholisi 400 ming kishidan ziyod (2005). Q qadimdan Buyuk ipak yoʻlidagi chorraha va yirik savdo markazi boʻlib kelgan. Movarounnahr, Xitoy, Hindiston kabi … Читать далее
BOXAY — Shim. Sharqiy Osiyodagi ilk oʻrta asr davlati (8-a. — 926-y.). Hududi hoz. Xitoy, Rossiyaning Primorye oʻlkasi va Koreyaning bir kismini egallagan. Boxay jan. sharkda Tan imperiyasi, gʻarbda Yuesi moxe (keyinchalik kidonlar) va shim. sharkda Xeyshuy moxe kabilalari yerlari, jan. da Silla davlati bilan chegaralangan, uning sharqiy chegarasi esa dengiz qirgʻogʻidan oʻtgan. Aholisi asosan … Читать далее
GʻULJA, Qulja, Inin — XXRning shim. garbiy qismidagi shahar. SinszyanUygʻur muxtor r-nida, Ili-Qozoq muxtor viloyatining markazi. Ili daryosi vodiysidagi muhim iqtisodiy markaz. Aholisi 250 ming kishidan ziyod (1990y. lar oʻrtalari). Q. x. rayonining savdo markazi. Oziq-ovqat, toʻqimachilik sanoati korxonalari, muzey mavjud. Chorvachilik mahsulotlari qayta ishlanadi. Gilam toʻqiladi. Shahar yaqinidagi konlardan uran, volfram va b. rangli … Читать далее
BO SZYUYI (772-846) xitoy shoiri. Oʻz davri tuzumi tartibotlarini tanqid qilgani uchun taʼqib qilingan. 3 mingga yaqin sheʼr yozgan. Xalqorasida mashhur boʻlgan. Bo Szyuyi lirik sheʼrlarida hayot quvonchlari, insonga boʻlgan samimiy muhabbat oʻz aksini topgan. «Mangu sogʻinch haqida qoʻshiq», «Ud» («Arfa») poemalari bor. 10 sheʼrdan iborat «Sin naqoratlari», 50 sheʼrdan iborat «Yangi xalq qoʻshiqlari» tuplamlarida … Читать далее