MARKO POLO (Marko Polo) – (1254 — Venetsiya — 1324.8.1) — italiyalik sayyoh va yozuvchi. Marko Polo 1271—75 y. larda venetsiyalik savdogarlar bilan birga kemada Kichik Osiyo ya. o. ning jan.-sha-rqiy sohillariga, u yerdan Bagʻdod, Basra, Tabriz va Kermonga kelgan, soʻngra Balx, Qashqar, Xotan, Kampichu (Gan-chjou) sh. lari va Gobi choʻlini kesib oʻtib Qoraqurumga yetib … Читать далее
MANDARIN (Citrus reticulata) — rutadoshlar oilasining sitruslar turkumiga mansub doim yashil daraxtlar va butalar turi; mevali ekin. Yovvoyi turlari maʼlum emas. Mandarin subtropik va tropik (Yaponiya, Xitoy, Ispaniya, Meksika va b.) hududlarda ekiladi. Vatani — Xitoy. Oʻzbekistonda 20-a. ning 70-y. laridan maxsus issikxona va transheyalarda payvanddan oʻstirilgan past boʻyli navlari yetishtiriladi. Bu navlar mart oyida … Читать далее
MOʻGʻULLAR ISTILOSI — Chingizxon boshchiligidagi moʻgʻullarning Osiyo va Sharqiy Yevropaga qilgan bosqinchilik yurishlari (13-a.). Moʻgʻul noʻyonlari harbiy tashkilot tuzib, koʻp xalqlarni bosqinchilik urushiga tortdilar. Ular qoʻshinining asosiy kuchi — koʻchmanchilardan iborat koʻp sonli va juda harakatchan otliq askarlar edi. Ular bosq-inchilik urushlarida bosib olgan mamlakatlarining harbiy kuchi va texnika yutuqlaridan ham foydalanganlar. Qoʻshin birlashgan qoʻmondonlikka … Читать далее
MUSIQALI DRAMA — 1) musiqa (vokal va cholgʻu) hamda soʻz sanʼatiga asoslangan sax. na asari, musikali teatr janri. Ilk namunalari Sharq (mas, 5-a. Xindiston, 12-a. Xitoy)da shakllangan. Mazkur janr Ozarbayjonda 20-a. boshida, Oʻrta Osiyo va Qozogʻistonda 1920y. larda vujudga kelgan. Musiqali dramada sahna voqealari, qahramonlarning ichki kechinma va holatlari, oʻzaro mu-nosabatlari soʻz, musiqa, dramatik harakat, … Читать далее
MAKKAJOʻXORI (Zea mays L.) – bo-shokdoshlar oilasiga mansub bir yillik oʻtsimon oʻsimliklar turi, don va yem-xashak ekini. M. Yer sharidagi yovvoyi holda oʻsmaydigan eng qad. ekinlardan biri. Vatani—Markaziy va Jan. Amerika. Dastlab Meksika hududida qad. mayya va astek qabilalari tomonidan mil. dan 5200 yil avval dehqonchilikdaekilgan. Yevropaga 15-a. oxirida keltirilgan. Makkajoʻxori ekiladigan xududlar shim. kenglikning … Читать далее
PERKO — karamdoshlar oilasiga mansub bir yillik yem-xashak oʻsimligi. GFR da xitoy karami bilan kuzgi surepitsaning duragayidan chikarilgan. Oʻzbekistonga 1977-y. da keltirilgan. Ildizi oʻq ildiz, poyasi tik, uz. 90 — 120 sm gacha. Pastki barglari yirik va boʻlakboʻlak, yuqoriga qarab kich-rayib boradi. Gullari poyaning yoki novdaning yuqori qismida shingil tarzda joylashgan, sariq mevasi qoʻzoqcha, urugʻlari … Читать далее
PAXTACHILIK INSTITUTI, Oʻzbekiston paxtachilik ilmiy tadqiqot instituti, OʻzPITI — paxtachilik sohasidagi eng yirik ilmiy muassasa. Oʻzbekiston Qishloq va suv xoʻjaligi vazirligi huzuridagi Qishloq xoʻjaligi ilmiy-ishlab chiqarish markazi tarkibida. 1929-y. da Bu-tunittifoq paxtachilik il. in-ti (SoyuzNIXI) nomi bilan tashkil etilgan. 1983—92 y. larda «Soyuzxlopok» IIB, 1992-y. dan hoz. nomda. Toshkent viloya-ti Qibray tumani Oqqovoq qishlogʻida joylashgan. … Читать далее
MUVANG [asl ismi Jiman, Mutyanzi («Tangri farzandi My») deb ham ataladi! (? — mil. av. 947) — qad. Xitoydagi Gʻarbiy Chjou xonligi (mil. av. 11-a. — 777-y.)ning 5-hokimi (mil. av. 1001—947-y. lar), sayyoq. Pomir va Kunlun togʻlaridan chiqadigan nefrit toshini izlab Gʻarbga safar qilgan. Muvang hamroxlari bilan Chingxay oʻlkasi (Tibet togʻlarining yuqori qismi) orqali Tarim … Читать далее
MUCHAL, muchal yil hisobi — Sharqiy va Markaziy Osiyoda keng tarqalgan yil hisobi. M. asosida miloddan 2000-yillar oldin kiritilgan xitoylarning siklik kalendari yotadi. 60 yillik sikl bilan yilning nomlari qaytariladigan bu taqvim aslida Quyosh — Oy kalendari (q. Kalendar) boʻlib, u Oyning Yer atrofida aylanish davriga (bu davr sinodik oy deyilib, 29,53 sutkaga teng) va … Читать далее
MUGʻ QALʼA HUJJATLARI – Mugʻ qalʼa xarobalaridan topilgan hujjatlar majmuidan iborat oʻziga xos arxiv qoldigʻi (mil. 7-a. oxiri — 8-a. boshi) . Uning tarkibidagi jami 80 xujjatdan 74 tasi fanda shartli ravishda «milliy sugʻd yozuvi» yoki Samarqand sugʻd yozuvi deb nomlangan yozuvda bitilgan. 3 ta hujjat xitoy yozuvida boʻlib, mazkur arxiv mazmuniga daxldor emas. Xitoycha … Читать далее