MORENALI RELYEF — muzliklar taʼsirida paydo boʻladigan relyef. Muzliklar togʻ jinslarini yemirib, ularni bir joydan ikkinchi joyga koʻchiradi. Chekingan muzliklar yirik (gʻoʻlatosh, xarsang toshlar), mayda (shagal) toshlar va qum xamda qumoq jinslarni qoldirib ketadi. Bu yotqiziqlar koʻpdan-koʻp tepalar, chuqurliklar (koʻpincha koʻllar) hosil qiladi. Morenali relyef Rossiyaning Yevropa qismida keng tarqalgan va tuproq qatlami qalin boʻlganidan … Читать далее
MIKROELEMENTLAR — organizm, oʻgʻit, rudalarda kam mikdorda (odatda, Eng muhim mikroelementlarning asosiy fiziologik va gigiyenik xususnyatlariga taʼsir etadi, immunitet reaksiyalari, qon hosil qilish va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi, hayvonlarda yetishmasa ozadi, boʻyi oʻsmaydi, skeleti rivojlanmaydi. Boʻy oʻsishi va organizm rivojlanishiga yordam beradi, qon hosil qilish, immun reaksiyalar va toʻqimaning nafas olishida qatnashadi. Fermentlar tarkibiga kiradi, … Читать далее
MELIORATSIYA (lot. melioraio — yaxshilash) , qishloq xoʻjaligi melioratsiyasi — yerlarning unumdorligini tubdan yaxshilashga qaratilgan tashkiliyxoʻjalik, muhandislik va agrotexnik tadbirlar turkumi. Melioratsiya tabiiy sharoitlar (tuproq, gidrologik, iqlimiy va b.) majmuini kerakli yoʻnalishda oʻzgartirish; tuproqda ekinlarni yetishtirish uchun qulay boʻlgan suvhavo, harorat va oziq rejimini, atmosferaning yer yuzasiga yaqin qatlamida havoning harorati va harakatini oʻzgartirish imkoniyatini … Читать далее
MORENA (frans. moraine) — muzliklar erib chekingandan keyin qolgan togʻ jinslari uyumi. Gʻoʻlatoshlar, palaxsa toshlar, shagʻal, gil, qum shaklida boʻladi. Morenalar siljiydigan (harakatdagi) va yotqizilgan (qoʻzgʻalmas)larga boʻlinadi. Siljiydigan Morenalar togʻmuzliklarida xrsil boʻladi. Ular ustki, ichki va quyi Morena larga boʻlinadi. Ustki Morena chaqiq jinslardan hosil boʻladi. Ichki Morena muz qatlami orasida yotadi. Ustki va ichki … Читать далее
MANGʻISHLOQ (qozoqcha Manqistov) — Kaspiy dengizining sharqiy qirgʻogʻidagi ya. o. Qozogʻistonning Mangʻishloq ewionmu tarkibida. Mangʻishloq nomi qadimdan mashhur. «Devonu lugʻotit turk», «Tarixi Abulxayrxoniy», «Abdullanoma» kabi asarlarda ham tilga olingan. Yarim orolning jan.-gʻarbiy qismi tekislik va bu yerlarda baʼzan dengiz sathidan past botiklar (mas, Qoragiye — 132 m) uchraydi. Jan.-sharqida Mangʻishloq platosi (278 m gacha), shi-m. … Читать далее
MURAKKAB OʻGʻITLAR — tarkibida oʻsimliklar oziqlanishi uchun zarur bir necha element (azot va fosfor, azot va kaliy, fosfor va kaliy yoki azot, fosfor, kaliy) boʻlgan va yagona texnologi k jarayonda olinadigan kimyoviy birikmalar. Murakkab oʻgʻitlarda ballast moddalar boʻlmaydi, ular yuqori konsentratsiyali oziq elementlarga ega, ularni tashish, saqlash va tuproqqa solish ancha arzonga tushadi va tarkibidagi … Читать далее
MIKSOBAKTERIYALAR (Myxobacterales) — grammanfiy bakteriyalar tartibi. Sirpanib harakatlanadi, me-vali tana va miksosporalar hosil qiladi. Vegetativ hujayralari tayoqchasimon (uz. 0,7—1,0—3,0—6,0 mkm), koʻndalang boʻlinib koʻpayadi. Mevali tana hosil boʻlishida hujayralar birga toʻplanadi; baʼzan shaklini oʻzgartiryb, suvsizlikka chidamli mikro-sporalar hosil qiladi. Sporalar unib chiqib, vegetativ hujayraga asos soladi. Mevali tanasining oʻlchami, shakli va rangi sistematik ahamiyatga ega. Miksobakteriyalar … Читать далее
METEOROLOGIK ELEMENTLAR — atmosferaning maʼlum bir vaqtdagi holatini, undagi jarayonlarni ifodalovchi umumiy parametrlar. Meteorologik elementlar, asosan, havo t-rasi, bosimi, namligi, shamol kuchi va yoʻnalishi, bulut, yogʻin turi va mikdori, tuman, tiniqlik, suv va tuproq t-rasi, Quyosh radiatsiyasi, Yer va atmosferaning issiklik nurlanishi, qor qatlami va h. k. dan iborat. Shuningdek, Meteorologik elementlarga obhavoda sodir boʻladigan … Читать далее
MIRZAOBOD TUMANI — Sirdaryo viloyatidagi tuman. 1988-y. 2 sent. da tashkil etilgan. Dastlab Komsomol, 1992-y. 22 okt. dan Mirzaobod deb nomlangan. Viloyatning Sirdaryo, Guliston, Sayxunobod, Boyovut, Mehnat-obod, Sharof Rashidov va Oqoltin tumanlari hamda bir qismi Qozogʻiston bilan chegaradosh. Mayd. 0,44 ming km2. Aholisi 41,5 ming kishi (2000). Mirzaobod tumanida 7 qishloq fuqarolari yigʻini (Birlashgan, Mehnatobod, … Читать далее
MALTUS (Maltus) Tomas Robert (1766.17.2, Rukeri — 1834.23.12, Bat) — ingliz iqtisodchisi, ruhoniy. Kem-brij untining Jezus kollejini tugatgan (1788). Ost-Indiya kompaniyasi tasarrufidagi kollejda yangi tarix va siyosiy iqtisod kafedrasida prof. (1805-34). Maltus klassik maktab vakili boʻlishiga qaramay, D. Rikardoning qiymatning mehnat nazariyasini inkor etdi va tovar qiymatini i. ch. xarajatlariga kushdi, foydani tovar qiymatiga nominal … Читать далее