DEYGISH

DEYGISH — daryoning kuchli oqimi va suv satx,ining keskin oʻzgarishi nati-jasida qirgʻoqlarning shiddatli yuvilishi. Oqim bilan yuvilgan qirgʻoq oʻpirilib, suv qayir tomon suriladi, sohil zonasida joylashgan ekinzorlarni yuvib, irrigatsiya inshootlarini vayron qiladi, xalq xoʻjaligiga katta zarar yetkazadi. Oʻtmishda Xorazm vohasidagi tabiiy ofat turlaridan biri boʻlgan. Ya. Gʻulomovning yozishiga kura, Amudaryoda toshqin paytida suv sathi yerga … Читать далее

HAYVONLAR MIGRATSIYASI

HAYVONLAR MIGRATSIYASI (lot. gp1§ga11op — koʻchish, koʻchib oʻtish) — bir-biridan uzoqda joylashgan va oʻzaro keskin farq qiladigan yashash muhitlari oʻrtasida hayvonlarning qonuniy koʻchib yurishi. Hayvonlar migratsiyasi yashash joyida muhit sharoitining oʻzgarishi yoki rivojlanishningʻ har xil davrlarida hayvonning yashash muhiti sharoitiga talabining oʻzgarishi (ontogenetik migratsiya) bilan bogʻliq. Hayvon yashaydigan joyda yashash sharoitining oʻzgarishi taʼsirida sodir boʻladigan … Читать далее

CHALISH

CHALISH — Xorazm viloyati Urganch tumanidatsh shaharcha. Amudaryo sohilida. Viloyat markazi (Urganch sh.)dan 8 km. Yaqin t. y. stansiyasi — Urganch (14 km). Aholisi 5,6 ming kishi (2004). Chalish oʻrni avval Amudaryoning chap sohilidagi toʻqaychakalakzorlardan iborat hudud boʻlgan. 1886-y. da Amudaryo flotiliyasi tashkil topgandan soʻng pristan barpo etilib, yuk tashuvchi qozoklar bu yerda makon tutganlar. … Читать далее

CHU

CHU — Qirgʻiziston va Qozogʻiston Respublikalari hududidagi daryo. Uz. 1067 km, havzasining mayd. 62,5 ming km2. Markaziy Tyanыiandan boshlangan Krraxoʻjir (quyi oqimida Juvonariq) va Qoʻchqor daryolarining qoʻshilishidan hosil boʻlib Sirdaryoga 110 km yetmasdan qumlar orasida tugaydi. Chu bosh qismida chuqur vodiyda tez oqadi. Kungay Olatovi bilan Qirgʻiziston togʻ tizmalarini kesib oʻtib tor Boʻoʻm darasini hosil … Читать далее

YENISEY

YENISEY — Osiyodagi daryo. BiyXem (Katta Yenisey) va Ka-Xem (Kichik Yenisey) daryolarning qoʻshilishidan hosil boʻladi. Yuqori oqimi (yoki Ulugʻ-Xem) Tuva soyligi boʻylab oqib, soʻng Gʻarbiy Sayan togʻ sistemasini kesib oʻtadi va Gʻarbiy Sibir chegarasi boʻylab oqadi, Kara dengizining Yenisey qoʻltigʻiga quyiladi. Uz. 3487 km (Ka-Xem daryosi boshidan 4092 km), havzasining mayd. 2580 ming km2. Yenisey, … Читать далее

JAPARKOʻL

JAPARKOʻL — Qoraqalpogʻiston Respublikasi Moʻynoq tumanidagi qurib qolgan koʻl. Amudaryo deltasidagi Taxtaqayir ovulidan 5 km jan. da, botqoqlashgan toʻqayzorlar orasida joylashgan. Suvga toʻlgan 50—60y. larda mayd. 1,42 km2, oʻrtacha chuq. qariyb 1 m boʻlgan, qamish, qoʻgʻa va b. suv oʻsimliklari bilan qoplangan. Amudaryoning yon tarmoqlaridan toshgan suvlar va qisman sizot suvlar hisobiga toʻyingan. Oʻsha paytlarda … Читать далее

QOʻSHMA GAP

QOʻSHMA GAP — tuzilishiga koʻra sodda gapga oʻxshash ikki va undan ortiq predikativ birlikning intonatsiya va mazmun jihatidan bir butunlik hosil etishi bilan yuzaga keluvchi gap; gapning struktural jihatdan alohida bir turi. Qoʻshma gap tuzilishi va qurilish materialiga koʻra sodda galdan farq qiladi. Sodda gapning qurilish materiali soʻz yoki soʻz birikmalari boʻlsa. Qoʻshma gapning qurilish … Читать далее

BOTQOQLANISH

BOTQOQLANISH, tuproq botqoqlanishi — tuproqning yer usti yoki grunt suvlari bilan ortiqcha namlanishi natijasida paydo boʻladigan jarayon. Bunda tuproqda anaerob sharoit vujudga keladi, gleylanish belgilari roʻy beradi, yarim chirigan oʻsimlik qrldiklari yigʻilib boradi, suvhavo rejimi oʻzgaradi. Asosan, atm. yogʻinlari bugʻlanishdan ustun boʻlgan zonalarda tarqalgan. Arid zonada Botqoqlanish sof holda kam uchraydi; aksariyat tuproq shoʻrlanishi bilan … Читать далее

SUV TUSHIRGICH

SUV TUSHIRGICH — kanal va daryolarda suv oqimi oshib tushadigan toʻsiq (boʻsagʻa). Bunda suv oqimini yoʻnaltirish uchun toʻsiq yuqorisiga toʻgʻri toʻrtburchak, uchburchak yoki trapetsiya shaklidagi teshiklar qilinadi. Ular yon tomondan tirgak yoki oraliq devorlar bilan chegaralanadi. Suv tushirgich yupqa devorli; keng toʻsiqli va shakldor toʻsikli boʻladi. Toshqin davrida yoki suv koʻttayganda suv omboridan ortiqcha suvni … Читать далее

SHAHRIXONSOY

SHAHRIXONSOY — Andijon va Fargʻona viloyatlaridagi magistral kanal. Kampirravot gidrouzelidan boshlanadi. 1887-yilda qurilgan. Uz. 120 km. Boshlanish qismida suv oʻtkazish imkoniyati 110 m3/s; Katta Fargʻona kanali bilan kesishgan joyida 30 m3/s. Sh. da Asaka shahri yonida 2 elektr stansiya kanal suvi (40 m3/s) bilan ishlaydi. Kanaldagi suv 8 yirik gidrouzellar orqali taqsimlanadi. 1976-yildan rekonstruksiya ishlari … Читать далее