MUSTAFIN

MUSTAFIN Gʻabiden [1902.13(26).11, Akmolinsk uyezdi, hrz. Qaragʻanda viloyati Telman tumani — 1985, Olma-ota] — Qozogʻiston xalq yozuvchisi (1984). Qozogʻiston FA muxbir aʼzosi (1958). Qozogʻiston Yozuvchilar uyushmasi raisi (1953—56), masʼul kotib (1962—64). Ilk hikoyalar toʻplami — «Yer Shoyin» (1929). Ishchilar hayotiga bagʻishlangan «Hayot va oʻlim» romani (1941) qozoq prozasining ilk namunalaridan, «Chi-gʻanoq» (1945), «Qaragʻanda» (1952), «Boʻrondan … Читать далее

MONGOLLAR

MONGOLLAR, moʻgʻullar (oʻzlarini mongol deb ataydi) — Mongoliyada yashaydigan asosiy xalq. Oʻtgan asrning oʻrtasida Mongollar yashagan hududning jan. kismi XXR tarkibiga kiritilib unga Ichki Mongoliya deb nom berilgandan soʻng, ular Mongoliya M. i va XXR M. iga boʻlinib ketgan. Mongoliyada 1,64 mln. kishi, XXRda 5,24 mln. kishi (1990-y. laroʻrtalari), Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Buryatiyada ham yashaydi. … Читать далее

PTOZ

PTOZ (yun. ptosis — tushish) — koʻz muskullarining falajlanishi natijasida yuqori qovoqning salqib tushishi. Tugʻma yoki hayotda orttirilgan boʻladi. T u gʻ ma Ptoz, koʻpincha, nasldan-naslga oʻta-di, deyarli hamma vaqt ikkala koʻz qovogʻi salqiydi. Yuqrri qovoqni koʻta-ruvchi muskulning rivojlanmay qolishi gugʻma Ptozga sabab boʻladi. Hayotda orttirilgan Ptozda, koʻpincha, bitta koʻz qovogʻi salqiydi. Ptozning bu xili … Читать далее

MARSIYA

MARSIYA (marsiya) — 1) Yaqin va Oʻrta Sharq poeziyasida adabiy janrlardan biri; 2) biror mashhur kishi yoki keksa oila aʼzosi vafoti munosabati b-n gʻam-alam va hasratni ifodalaydigan xalq ogʻzaki poetik va musiqa ijodiyotining azamotam janri. Marsiya qoʻshiq yoki ashula turi sifatida dafn marosimida hayotdan koʻz yumgan kishining yaxshi xislatlari, ish faoliyatlari, qarindoshlik aloqalari esga olinib … Читать далее

KOʻRISH PIGMENTI

KOʻRISH PIGMENTI — koʻz toʻr pardasining yorugʻlik sezuvchi hujayralari — tayoqchalar va kolbachalardagi struktur-funksional birlik. Koʻrinadigan yorugʻlik kvantlari Koʻrish pigmentida yutiladi. Koʻrish pigmenti molekulasi yorugʻlik yutadigan xromofor va ogtsin (oqsil va fosfolipidlar kompleksi)dan iborat. Vitamin A, va A2 aldegid (retinal) yoki 32-degidroretinal barcha Koʻrish pigmenti uchun xromofor boʻla oladi. Koʻrish pigmentining quyidagi turlari bor: koʻrish … Читать далее

KATARAKTA

KATARAKTA (yun. katarrhaktes — sharshara) — koʻz gavharining xiralanishi. Bunda koʻzga tushayotgan yorugʻlik nurlarining yoʻli qisman toʻsilib qolib, koʻz baʼzan koʻrmay qoladi. Koʻz gavharining qaysi qismi xiralashganiga qarab, Kataraktaning quyidagi turlari farq qilinadi: old vaorqa polyar Katarakta, xaltali Katarakta (gavharni oʻrab turgan kapsulada boʻladi), ya d rol i (gavharning markazida boʻladi), urchuqsimon, qavatli yoki zonulyar, … Читать далее

MELANOTSITLAR

MELANOTSITLAR (melano… va yun. cytus — bu yerda hujayra) — odam va umurtqali hayvonlarning pigment hujayralari, melaninni sintez qiladi (q. Melaninlar). M. 2 xil boʻladi: 1) erkin Melanotsitlar (teri, tukli follikulalar, miya pardalari, koʻzning tomirli pardasi va h. k.) — nerv bolishlaridan paydo boʻlib, nerv naychalari yopilgan davrda rangeiz, harakatchan hujayralar — melanoblastlar holida gavdaning … Читать далее

MATERIALLARNING CHARCHASHI

MATERIALLARNING CHARCHASHI — vaqt boʻyicha koʻp martalab (siklik tarzda) oʻzgarib turadigan zoʻriqishlar va deformatsiyalarning uzoq davom etuvchi taʼsiri okibatida materiallar (metall, tola, yogʻoch, gazlama va b.)ning mexanik va fizik xossalari oʻzgarishi. Charchash jarayoni mobaynida material holatining oʻzgarishi uning mexanik xossalarida, makro – va mikrotuzilishi va b. xossalarida aks etadi. Bu oʻzgarishlar bosqichmabosqich yuz beradi va … Читать далее

MAKROSYOMKA

MAKROSYOMKA, makrosuratga olish — koʻzga koʻrinadigan (makro-skopik) narsalar (obyektlar yoki detallar) ni oddiy suratga olishdagiga nisbatan yirikroq (1:5 dan 20:1 gacha) masshtabda fotosuratga olish yoki ki-notasvirga tushirish. Odatda, mayda va oʻrtacha kattalikdagi narsalar uchun qoʻllaniladi. Makrosyomka qisqa masofa (optik tizimning 6,0— 1,05 fokus masofasi)dan turib bajariladi. Makrosyomka obyekt yoki detallarning oddiy koʻz bilan ilgʻab boʻlmaydigan … Читать далее

METALLOGRAFIYA

METALLOGRAFIYA (metall va… grafiya) — metallar va qotishmalarning strukturasini tadqiq qilish usuli. Metallografik, makrostruktura va mikrostruktura tadqiq qilish usullari bor. Metallografik usulda metallar yoki metall qotishmalarning tuzilishini (tarkibiy qismlarini) oʻrganish maqsadida ular maxsus usullarda silliqyaanadi, yaltiratiladi va kislotalar (mas, azot kislota) ning suvdagi eritmasi b-n ishqorlanadi. Shunda tashkiliy qismlarning qiyofasi (relyefi) namoyon boʻladi. Makrostruktura bevosita … Читать далее