METEORLAR

METEORLAR (yun. meteora — atmosfera va osmon hodisasi) — sayyoralararo fazodan Yer atmosferasining yuqori qatlamlariga katta (11—75 km/s) tezlikda qattiq zarralar yoki jismlarining kelib tushishi natijasida roʻy beradigan chaqnash va b. hodisalar. Xalq tilida «uchar yulduzlar» deb ham ataladi. Meteorlar dastlab vizual (teleskop va b.) yoʻl bilan keyinroq esa fotografiya qamda radiolokatsiya yoʻli bilan kuzatilgan. … Читать далее

KOʻTARILISH VA PASAYISH

KOʻTARILISH VA PASAYISH (a s t ronomiyada) — Oy va Quyoshning tortish kuchi taʼsirida Yerdagi dengiz sathining va atmosfera bosimining davriy oʻzgarishi hamda Yer qobigʻi (litosfera) ning deformatsiyalanishi. Suv sathi 6 soat 13 min. davomida koʻtari-ladi va shuncha vaqt davomida pasayadi. Bu hodisa har 12 soat 25 min. da takrorlanib turadi. Koʻtarilishni hosil qiluvchi kuch … Читать далее

KISLOROD

KISLOROD (lot. Oxygenium, yun. oxys — nordon va gennao — tugʻmoq) , O — Mendeleyev davriy sistemasining VI guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 8, at. m. 15,9994. Ilk bor shved kimyogari Kislorod Sheyele (1771) selitra (KNO3, NaNO3)HH, marganes qoʻsh oksid (MpO2)ni va ingliz kimyogari J. Pristli (1774) simob oksid (HgO)HH, surik (R^O^ni qizdirish natijasida … Читать далее

METEOROLOGIK STANSIYA

METEOROLOGIK STANSIYA — obhavo va iqlimnn oʻrganish, atmosferani ilmiy tadqiq qilish maqsadida uzluksiz meteorologik kuzatishlar olib boradigan muassasa; maʼlum talablarga javob beradigan maydonchaga oʻrnatiladi. Meteorologik stansiyaning maxsus meteorologik maydonida turli meteorologik asboblar va kurilmalar, shuningdek, xodimlar ishlaydigan joylari va b. boʻladi. Meteorologik stansiya yeda atmosfera t-rasi, bosim va havo namligi, shamol, yogʻinlar, bulutlar va b. … Читать далее

TURBULENT OQIM

TURBULENT OQIM (lot. turbulentus — joʻshqin, tartibsiz) — turbulenglik kuzatiladigan suyuqlik (gaz) oqimi (q. Turbulentlik). T. o. da suyuqlik (gaz) ning ayrim zarralari murakkab trayektoriya boʻylab tartibsiz, beqaror harakat qiladi. Bunda oqimdagi har bir nuqta tezligi vaqt utishi bilan oʻzgaradi va pulsatsiya (jadal) tusida boʻladi. Bosimda ham pulsatsion oʻzgarish roʻy beradi, siqilayotgan suyuqlikning zichligi esa … Читать далее

TUPROQ

TUPROQ — litosfera yuza qavatlarining suv, havo va tirik organizmlar taʼsirida oʻzgarishidan shakllanadigan va genetik jihatdan oʻzaro bogʻliq gorizontlardan tashkil topgan tabiiy tuzilma; Yer poʻstining yuza va unumdor qatlami. Tuproqning nuragan tog jinslaridan farq qiladigan eng muhim xususiyati — unumdorligidir (q. Tuproq unumdorligi). T. ni oʻrganish va uning tasnifini tuzish, tarkibini yaxshilash hamda unumdorligini oshirish … Читать далее

MAKROIQLIM

MAKROIQLIM (makro… va iqlim) katta hududlar, geografik zonalar, materiklar va okeanlar yoki ularning ayrim qismlari va xatto, butun Yer sharining iqlimi. Yer yuzasi ana shunday yer qismining geografik omillari va atmosfera umumiy sirkulyatsiyasi sharoiti oʻxshash boʻlsa, Makroiqlimi ham bir xil boʻladi. Mac, passat zonasi Makroiqlimi, Sharqiy Sibir M. i, Oʻrta dengiz boʻyi Makroiqlimi, Antarktida platosi … Читать далее

TINCH OKEAN

TINCH OKEAN, Buyuk okean Dunyo okeanining bir qismi, kattaligi va chuqurligi jihatidan Yer sharida 1oʻrinda. Tinch okean gʻarbdan Yevrosiyo va Avstraliya, sharqdan Shim. va Jan. Amerika, shim. dan Chukotka va Syuard ya. o. lari oʻrtasidagi yoʻlak, jan. dan Antarktida bilan chegaralangan. Maydoni dengizlari bilan birga 178,6 mln. km2, dengizlarsiz 148,3 mln. km2, suvining hajmi 710 … Читать далее

PARASHYUT

PARASHYUT (para… va frans. chuite — tushish) —1) yukrridan (mas, samolyotdan) tushayotgan odam yoki yuk tezligini atmosfera qarshiligi hisobiga kamaytiradigan apparat. Leonardo da Vinchi P. gʻoyasini ilmiy asoslab bergan. 18-a. da fransuz J. Mongolfye oddiy Parashyut b-n minoradan sakragan. Hozirgi aviatsiya P. ini Rossiyada birinchi marta G. Ye. Kotelnikov yaratgan (1911). Parashyut gumbaz va osma … Читать далее

TERMOSFERA

TERMOSFERA (termo… va yun. sphaira — shar) — mezopauzanutg ustida 80 — 90 km balandlikdan boshlanadigan 500 km balandlikacha choʻziladigan atmosfera qatlami. Quyosh radiatsiyasining qisqa toʻlqinli nurlarining yutilishi tufayli bu katlamda t-ra tez koʻtariladi va 200 — 300 km balandlikda 1500° ga yetadi (yana q. Atmosfera). Пост Навигацияси