GʻAZNAVILAR DAVLATI — Xuroson, Shim. Hindiston hamda qisman Mova-rounnahr va Xorazmda gʻaznaviylar sulolasi boshqargan turkiy davlat. Gʻ. d. ga Alpteginning gʻulomi va kuyovi Sabuktegin asos solgan. Davlat nomi saltanatning poytaxti Gʻazna sh. nomidan olingan. Turkiy gʻulomlar xizmatlari evaziga somoniylardan Xuroson va Afgʻonistonning turli viloyatlari (Gʻazna, Kobul va b.) ni boshqarish huquqini olganlar. Sabuktegin Gʻazna viloyatining … Читать далее
GʻAZNAVIYLAR — Xuroson, Shim. Hindiston hamda qisman Movaroun-nahr va Xorazmda hukmronlik qilgan turkiy sulola (962—1186). Gʻaznaviylar davlatsht boshqargan. Sulolaga somoniylar lashkarboshisi Attegin asos solgan. Sulola nomi davlat poytaxti Gʻazna sh. dan olingan. Somoniylar davrida mamlakatning siyosiy hayoti va harbiy qoʻshinda turk gʻulomlari katta rolʼ oʻynagan. Somoniy amirlari koʻplab turk gʻulomlarini saltanatga qilgan xizmatlari eva-ziga siylab, … Читать далее
VALPARAISO (isp. —jannat vodiy-si) — Chili markazidagi shahar. Akonkagua viloyati maʼmuriy markazi. Aholisi 290 mingdan ziyod kishi (1990-y. lar oʻrtalari). Mamlakatning Tinch okean sohilidagi eng katta porti (import mollarining yarmidan koʻprogʻi, eksport tovarlarining ancha qismi Valparaiso orqali oʻtadi). Transkontinental (Buenos-Ayres — Santyago — V.) t. y. ning soʻnggi punkti, avtomobil yoʻllari tuguni. Mamlakatning muhim sanoat … Читать далее
VOLF (Wolff) Kaspar Fridrix (1734. 18. 1, Berlin — 1794. 22.2, Peterburg) — nemis biologi. Oʻsimliklar vegetativ organlarining metamorfozi toʻgʻrisidagi taʼlimotning yuzaga kelishida katta hissa qoʻshgan. Epigenez nazariyasining asoschisi. Preformizmta qarshi chiqqanligi uchun Germaniyadan ketishga majbur boʻlgan. V. Peterburg FA aʼzosi (1767-y. dan) 1767-y. dan umrining oxirigacha Rossiyada ishlagan. Volf birinchi boʻlib embrion varaqlari toʻgʻrisidagi … Читать далее
BELORUSSIYA AVTOMOBIL ZAVODI, BelAZ — ogir yuk tashiydigan avtosamosvallar ishlab chiqaruvchi korxona. Belorussiyaning Jodino shahrida (Minsk yaqinida). 1958-y. asos solingan. 80 t gacha yuk koʻtaradigan BelAZ avtosamosvallari va avtopoyezdlar, dizeltrolleyvozlar va b. yuk mashinalari ishlab chikaradi. BelAZ avtosamosvallari Oʻzbekistonning togʻkon sanoati korxonalarida koʻplab ishlatiladi. 1992-y. dan Angren sh. da zavodning vakolatxonasi ochilgan. Пост Навигацияси
VILGELMSXAFEN (Germaniya imperatori Vilgelm I nomi va nem. xafen — gavan, port soʻzidan) — GFR dagi shahar, Quyi Saksoniya yerida. Aholisi qariyb 91 ming kishi. Shim. dengiz sohilidagi, Ems-Yade kanalining quyilish joyidagi port (yuk ortish va tushirish yiliga 20 mln. t chamasida). Mamlakatning chetdan neft qabul qilib oladigan muhim bandargohi (Vesseling sh. ga 360 km … Читать далее
VERTOLYOT — tikka koʻtariladigan va qoʻnadigan havodan ogʻir uchish apparati; unda koʻtarish kuchini bitta yoki bir nechta (koʻpincha, ikkita) eltuvchi vint vujudga keltiradi. Vertolyot turgan joyidan koʻtariladi, tikkasiga pastlab qoʻnadi, osmonda bir joyda muallaq turishi, vertikal oʻq atrofida istalgan tomonga burilishi, xohlagan yoʻnalishda toʻgʻri uchishi mumkin. Vertolyotni ninachiga qiyosan yasashga koʻp urinishlar boʻlgan. Dastlabki urinish … Читать далее
VELLINGTON, Uellington (Wellington) — Yangi Zelandiya poytaxti, Shimoliy o. ning jan. da, Tinch okeanning Port-Nikolson qoʻltigʻini oʻrab turuvchi togʻ yon bagʻrida joylashgan. Iklimi subtropik dengiz iqlim, yanv. ning oʻrtacha t-rasi 16°, iyulniki 8°, yillik yogʻin qariyb 1445 mm. Tez-tez zilzila boʻlib turadi. Aholisi 335,5 ming kishi (1996). Dengiz porti (yuk ortish va tushirish 15 mln. … Читать далее
VANADIY OKSIDLARI — vanadiyning kislorod bilan hosil qilgan birikmalari: vanadiy (P)-oksid VO, vanadiy (Sh)-oksid V,O3, vanadiy (IV)-oksid VO2 (yoki V2O4) va vanadiy (V)-oksid yoki vanadat angidrid V2O5. Ulardan VO va V2O, — asos xossaga ega, VO, — amfoter, V,O da esa kislotalik xossasi bor. VO — yaltiroq kulrang modda boʻlib, kuchli qaytaruvchi, elektr tokini yaxshi … Читать далее
BAGʻDOD MINIATYURASI — 10 – 13-a. larda arab qoʻlyozmalariga ishlangan rasm va bezaklar, arab mamlakatlarida xalifalik iiqirozidan keyingi davrlarda yuzaga kelgan oʻziga xos uslub va mazmunga ega boʻlgan tasviriy sanʼat turi. Oʻrta asrlarda Yaqin Sharq ras-somligi taraqqiyotida muhim bosqichni tashkil etgan Bagʻdod miniatyurasi Misrdan koʻchib oʻtgan rassomlar (12-a.), sharqiy xristian do-iralari sanʼati, Eron badiiy anʼanalari, … Читать далее