GʻARBIY HINDISTON TIZMAsi — Hind okeanidagi suv osti oke-an oʻrtaliqtizmasi. Afrika—Altark-tika va Markaziy Hindiston tiz-malari oraligʻida joylashgan. Uz. 3600 km, eni 700 km gacha. Tizma ustidagi eng kam chuqurlik 251 m. Tizmalarning nisbiy bal. 1000 — 2000 m. Tub jinslar yuzaga chiqib yotadi. Gʻarbiy Hindiston oʻqqismida rift struk-turasi aniq koʻrinib turadi. Seysmik faol zona. Пост … Читать далее
GʻARBIY SHPISBERGEN — Shpisbergen arxipelagidagi eng katta orol, Norvegiya hududi. Mayd. 39 ming km2. Qirgʻoqlari fyordli. Yer yuzining katta qismi togʻlik. Eng baland joyi 1712 m (Nyuton togʻi). Metamorfik va choʻkindi, qisman otqindi jinslardan tuzilgan. Soʻngan vulkanlar va issiq buloqlar bor. Hududining yarmidan ortigʻi muzlik (21,2 ming km2). Iqtimi arktika iqlimi. Yillik yogʻin gʻarbida 300—400 … Читать далее
GʻUMBAK — hasharotlarning toʻliq oʻzgarish bilan rivojlanishidagi bosqich. Gʻumbak oziqlanmaydi, odatda harakatsiz, biroq uning ichida juda chuqur oʻzgarishlar yuz berishi tufayli lichinka organlari qayta shakllanib, yetuk forma — imago vujudga keladi. Gʻumbakning 3 xili mavjud: erkin (ochiq), yopiq, yashirin (soxta pillali). Erkin Gʻumbakning oyoq, moʻylov va qanotlari tanasiga yopishmasdan, faqat jips yigʻilib turadi; voyaga yetgan … Читать далее
BIOGEOKIMYOVIY PROVINSIYALAR — organizmlar tarkibidagi kimyoviy element (birikma) ning mikdoriga koʻra bir-biridan farqqiladigan oblastlar. Biogeokimyoviy provinsiyalarda ayrim kimyoviy elementning kam yoki ortiq boʻlishi oqibatida oʻsimliklar va hayvon organizmlarida turli biologik oʻzgarishlar roʻy beradi. Biogeokimyoviy provinsiyalar kichik maydonni yoki butun qitʼani oʻz ichiga olishi mumkin. Biogeokimyoviy provinsiyalarni Oʻzbekistonda birinchi boʻlib M. A. Rish oʻrgandi (1960). U … Читать далее
BUGʻ-GAZ TURBINALI QURILMA — bugʻ va gaz turbinalarining ish sikllari birlashtirilgan energetik qurilma. Unda ish jismi sifatida yoqilgʻining yonish mahsulotlari, qizdirilgan havo (gaz turbinasida), bugʻ (bugʻ turbinasida) yoki bir turbinaning oʻzida bugʻgaz aralashmasidan foydalaniladi. Afzalligi ish jismining boshlangʻich t-rasi bugʻ turbinali qurilmalardagiga qaraganda ancha yuqori, tarmoqqa boradigan issiqlik t-rasi esa gaz turbinali qurilmalardagidan ancha past … Читать далее
BESHURUGʻ — oʻrtapishar jaydari qovun navi. Palagi ingichka, shakli kalta, tuxumsimon (boʻyi 16—23 sm), ogʻirligi 1,5—2,5 kg, sirti och yashil, sertoʻr, sal tilim-tilim. Poʻsti qattiq, kam et (3,5— 4 sm), shirin. Urugʻxonasi katta, urugʻi oʻrtacha, sargʻish. Beshurugʻ tarkibida 12—12,5% qand bor. Hosildorligi 180—220 s/ ga. Hosili urugʻi unib chiqqandan soʻng 88—95 kunda pishib yetiladi. Beshurugʻ … Читать далее
BERING DENGIZI — Tinch okean shim. dagi yarim berk dengiz. Tinch okeanidan Aleut, Komandor orollari ajratib turadi. Mayd. 2315 ming km2. Eng chuqur joyi 5500 m, shim. da 200 m. dan kam. Kirgʻoqlarining aksari qismi baland va tik yon bagʻirli qoyalardan iborat. Buxta va qoʻltiq koʻp. Eng katta qoʻltiqlari: Anadir, Olyutorka (RF sohilida), Norton, Bristol … Читать далее
VYURTSIT (fransuz kimyogari Sh. Vyurts nomidan) — mineral. Kimyoviy formulasi R—ZnS. Sfaleritning polimorf turi. Geksagonal singoniyali. Tolasimon, varaqsimon, yelpigʻichsimon, kollomorf kristallar. Rangi sariq, qoʻngʻir. Yaltiroqligi shishasimon, olmossimon. Qattikdigi 3,5—4. S. ogʻ. 4—4,5. Gidrotermal yertomirlarda hosil boʻladi. Tabiatda kam uchraydi. Oʻzbekistonda V. Novgarzon (Qurama tizmasi)dagi qalay va Uchquloch (Oʻzbekiston gʻarbi)dagi polimetall konlarida topilgan. V. Qozogʻistonda (Qizilespe), … Читать далее
BOSH MIYA — odam va umurtqali hayvonlar markaziy nerv sistemasiniit oliy qismi; kalla suyagi boʻshligʻida joylashgan; u umurtqa pogʻonasi kanalidagi orqa miya bilan markaziy nerv sistemasini tashkil etadi. Bosh miya uzunnoq miya, miya koʻprigi, oʻrta miya, miyacha, miya oyokchalari va katta yarim sharlardan iborat. Uzunchoq miya orqamiya bilan miya koʻprigi oraligʻida joylashgan, uning ichki qismi … Читать далее
VIBRATSION OʻZGARTIRGICH, titrama oʻzgartirgich — past kuchlanishli oʻzgarmas tokni elektr-mexanik vibrator yordamida yuqori kuchlanishli oʻzgarmas tokka aylantirib beradigan elektr apparat. Apparat oʻzgarmas tok manbai (mas., 2,5—24 V kuchlanishli elektr akkumulyator)ga ulanganda uning. elektr magniti yakor (poʻlat plastinka)ni titrashga majbur qiladi (nomi shundan). Shunda yakor qismasi (kontakti) tok manbaini navbatma-navbat transformator birlamchi chulgʻamining dam u yarmiga, … Читать далее