KOBALT (Cobaltum), Co — Mendeleyev davriy sistemasining VIII guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 27, at. m. 58,9332. K. metalini ilk bor 1735-y. da shved kimyogari Yu. Brand rudalardan ajratib olgan. Uzoq, vaqtgacha Kobaltni rudadan ajratib olish mumkin boʻlmagan, shuning uchun Kobold deb atalgan (nem. Kobold togʻ va konlarda yashaydigan jin demakdir; metall Kobalt nomi shundan olingan).
Tabiatda 2 ta barqaror izotopdan tashkil topgan: 59So (99,83%) va 57So (0,17%). Oksidlanish darajasi +2 va +3, goho +1, +4 va +5; Sunʼiy radioaktiv izotoplaridan Ы1So(T]/2=5,27 y.) muhim ahamiyatga ega. Poling boʻyicha elektromanfiyligi 1,9; atom radiusi 0,125 nm. Kobalt massa jihatidan yer poʻstining 4-10~3% ini tashkil qiladi, okean suvlaridagi mikdori 0,005 mg/l. 30 ga yaqin minerallari bor. Eng muhimlari: karrolit CuCo2S4, linneit Co3S4, kobaltin CoAsS, safflorit (CoFe)As2, skutterudit CoAs3, shmaltin CoAs2, absolin Co3O4-mMnO2 pN2O, eritin Co3(AsO4)2-8H2O, sfero-kobaltit SoSO3 va h. k. Sof. Kobalt rudalari juda kam. K., asosan, mis, nikel, kumush, temir, margimush, marganes bilan birikma holida uchraydi. Kobalt — kumushsimon oq, qizgʻishochsariq rangda tovlanadigan metall. Suyuqlanish t-rasi 1494°, kaynash t-rasi 2960°, zichligi 8,90 g/sm3. Ferromagnit xossasiga ega. Brenel boʻyicha qattiqligi 470—1230 MPa. Zichjoylashgan Kobalt havo taʼsiriga chidamli, 300° da oksid parda b-n qoplanadi, kukun holdagi Kobalt havoda oʻz-oʻzidan alangalanadi. Suv, ishqor, karbonat kislota bilan reaksiyaga kirishadi. Ftorid kislota hatto qizdirilganda ham unga taʼsir qilmaydi, tutunlanuvchi nitrat kislota K. ning faolligini susaytiradi (oksidlaydi). Oddiy xaroratda galogenlar (Gʻ dan tashqari) bilan birikmalar hosil qiladi. Oʻyuvchi ishqorlar K. eritmalariga taʼsir ettirilganda havorang (SoON)2 choʻkmaga toʻshadi, havo taʼsirida esa u (SoON)3 ga oʻtadi. Kobalt anorganik va organik birikmalar bilan 2 va 3 valentli kompleks birikmalar, koʻpgina metallar bilan qotishmalar hosil qiladi. Kobalt metalini Kobalt rudalaridan ajratib olish uchun dastlab rudalarni oksidlovchi sharoitda maxsus pechlarda kuydirib eruvchan holga oʻtkaziladi. Kobaltni boshqa metallardan tozalash uchun kimyoviy va gidrometallurgiya usullaridan foydalaniladi. Oxirgi mahsulot sifatida So3O4 olinadi. Uni koʻmir, vodorod, SO kabi qaytaruvchilar ishtirokida qaytarib yoki alyumotermiya va elektroliz usullari bilan metall holidagi Kobalt olinadi.
Hoz. ajratib olinayotgan Kobaltning taxminan 65%i maxsus qotishma va poʻlatlar, 10%i katalizatorlar, 10%i pigmentlar tayyorlashda qoʻllaniladi. Kobalt birikmalari rangli shishalar, keramika, organik sintez uchun katalizatorlar olishda, neft va ammiakni tozalashda, moy boʻyoqlarni quritishda, chiroyli va turgʻun emal va boʻyoqlar, yarimoʻtkazgichlar (CoSb2, CoSb3) va oʻta kesgich asboblar tayyorlashda ishlatiladi. Soʻnggi yillarda radioaktiv 60So («Kobalt lushkasi») tibbiyotda saraton kasalligini davolashda qoʻllanmokda. Hayvonlardagi anemiya kasalligiga qarshi kurashda ham Kobaltdan foydalaniladi.
Ad.: Bolshakov Kobalt, Ximiya i texnologiya kobalta, M., 1981; Borbat V. F., Volkov V. I., Kaza nekiy L. A., Proizvodstvo kobalta iz sulfidnыx rud, M., 1983; Axmetov N. S Obщaya i neorganicheskaya ximiya, M., 1998.
Saidjamol Eshonxoʻjayev.